Sve kliničke studije podležu detaljnim kontrolama i vođene su određenim načelima koja osiguravaju da će se klinička studija sprovoditi na etičan način. Veoma važan dokument, “Helsinška deklaracija” (eng. “Declaration of Helsinki”) 1, koji je sastavljen od strane Svetske medicinske asocijacije (eng. World Medical Association) opisuje na koji način se etički sprovode kliničke studije. Četiri osnovna postulata su:
Najpre ne naškoditi – Vodi poreklo još od “oca medicine”, Hipokrata, kao prvo pravilo u medicini (lat. Primum non nocere!), odnosno prvo ne naškoditi, ili prvo ne učiniti štetu. Cilj kliničke studije jeste da u svojoj završnici donese benefit svim pacijentima sa određenim oboljenjem, bez da naškodi onima koji su se odlučili na učešće u studiji.
Poštovanje pacijenata – je veoma važan deo sprovođenja kliničke studije koji se postiže potpisivanjem “Informisanog pristanka” od strane pacijenata. Pre potpisivanja “Informisanog pristanka”, lekar je dužan da odvoji koliko god je vremena potrebno da objasni detalje studije i da se pobrine da je pacijent shvatio potencijalne benefite i rizike koje sa sobom donosi ušešće u kliničkoj studiji. Drugi aspekt poštovanja pacijenta jeste strogo čuvanje svih podataka o pacijentu, sa ciljem zaštite privatnosti.
Blagostanje pacijenta – Blagostanje pacijenta mora biti jedan od ciljeva istraživača u kliničkoj studiji. To podrazumeva da se pre početka studije prave detaljne analize o mogućim benefitima, ali i rizicima koje klinička studija može doneti pacijentima koji su uključeni u studiju.
Pravednost – pravednost pri odabiru pacijenata koji mogu biti uključeni u kliničku studiju, tj. uključivanje onih pacijenata od kojih će u budućnosti isti ili slični pacijenti imati koristi, uključivanje pojedinaca za koje su lekari procenili da bi mogli imati značajnu korist od učešća u studiji, uz izbegavanje potencijalnog iskorišćavanja posebno ranjivih pacijenata.
Navedena pravila su deo međunarodnih smernica za sprovođenje kliničkih studija, ali su veoma često uključena u zakone zemalja u kojima se sprovode kliničke studije. Roche prati i poštuje sve međunarodne smernice i zakone zemalja u kojima sprovodi svoje kliničke studije.
Osnovno pravo svake osobe jeste da bude tretirana sa poštovanjem, kao nezavisno moralno biće. Dostojanstvo, prava, sigurnost i blagostanje pojedinaca koji se odluče za učešće u studiji moraju biti zaštićeni u svakom trenutku bilo gde u svetu, gde se sprovode kliničke studije. Kako ispitanici koji učestvuju u studijama dobrovoljno daju podatke do kojih se inače ne bi moglo doći, jasno je da su zaslužili zahvalnost kako naučne, tako i šire javnosti.
Roche je posvećen detaljnom praćenju i uvažavanju svih međunarodnih smernica i lokalnih zakona u sprovođenju svojih kliničkih studija. Sve Roche kliničke studije sprovode se u skladu sa Helsinškom deklaracijom. Takođe, Roche prati “Vodiče za dobru kliničku praksu” (eng. “Guideline for Good Clinical Practice”) 2, koji predstavljaju minimalni standard za sve kliničke studije. “Dobra klinička praksa” (eng. The Good Clinical Practice – GCP) sadrži slične smernice za sprovođenje kliničkih studija. Među tim smernicama su definisane uloge i odgovornosti sponzora kliničke studije (poput Roche), istraživača uključenih u studiju, osoba koje nadziru sprovođenje studije (eng. “Monitor”). Pored definisanja uloga u studiji, sadržani su i postulati zaštite prava ispitanika koji učestvuju u studiji.
Možda najvažniji deo Helsinške deklaracije jeste upravo Informisani pristanak. Informisani pristanak predstavlja dokument koji sadrži sve detalje o studiji, koji potpisuje pacijent nakon detaljnih razgovora sa lekarom specijalistom koji će ga voditi kroz studiju. Potpisivanje informisanog pristanka podrazumeva da je pacijent shvatio sve obaveze i odgovornosti u vezi sa studijom, te da je svestan mogućih benefita, ali i rizika koji mogu nastati tokom trajanja kliničke studije.
Roche pre svega poštuje ljudska prava, dostojanstvo, bezbednost pacijenata i etičke principe. Kao kompanija posvećeni smo pružanju najvišeg nivoa brige, pažljivom čuvanju privatnosti svih pojedinaca koji su uključeni u Roche kliničke studije. Shodno tome, Roche je uvek spreman da svoje studije stavi pod nadzor nezavisnih kontrolora.
Nadzor nezavisnih kontrolora podrazumeva da grupa visoko kvalifikovaih pojedinaca koji nisu Roche zaposleni, niti su deo istraživačkog tima, pregleda planiranu kliničku studiju pre njenog početka. Ove grupe odobravaju i nadziru kliničke studije u koje su uključeni ljudi, te su sastavljene od: lekara, pravnika, sociologa, etičara i članova zajednice. Ovaj vid “nezavisnog nadzora” pomaže u održavanju visokih standarda bezbednosti i validnosti koje su potrebne za sprovođenje kliničke studije.
Svi zaposleni u kompaniji Roche koji rade na kliničkim studijama su dužni da se strogo drže međunarodnih smernica i lokalnih zakona pri sprovođenju kliničkih studija. Integritet, kao najviši standard medicinske nege i poštovanje pacijenta se takođe podrazumevaju. Zaposleni u kompaniji Roche imaju dužnost da prijave sve nedoumice i sumnje koje se odnose na povredu regulatornih i etičkih standarda prilikom sprovođenja kliničke studije.
Obaveza svih zaposlenih u Roche koji su uključeni u kliničke studije, jeste da uspešno savladaju treninge dobre kliničke prakse (GCP), kroz koje nauče na koji način da rešavaju i prijavljuju probleme u vezi sa eventualnom povredom nekog od aspekata sprovođenja studije. Pored ovoga, Roche ima vlastitu “Grupu za naučno-etička pitanja” (eng. Scientific Ethichs Advisory Group – SEAG) koja pomaže zaposlenima u rešavanju problema i komunicira sa spoljnim ekspertima o određenim temama.
Svi učesnici u kliničkoj studiji imaju pravo na:
Jasan proces davanja informisanog pristanka, što znači da su upoznati i da u potpunosti razumeju sve aspekte kliničke studije, tako da mogu samostalno i bez pritiska odlučiti da li žele da učestvuju u kliničkoj studiji, ili ne. Lekari su dužni da odgovore na sva eventualna pitanja koja imaju potencijalni učesnici u studiji. Samo oni koji su potpisali formular informisanog pristanka mogu učestvovati u kliničkoj studiji.
Napuštanje kliničke studije u bilo kojem trenutku, bez objašnjenja. Informisani pristanak nije ugovor, te učesnici mogu povući svoju odluku o učešću u bilo kom trenutku.
Zaštita privatnosti pacijenata uključenih u kliničku studiju je jedan od prioriteta istraživačkog tima, ali ipak o učešću pacijenta u kliničkoj studiji moraju biti obavešteni:
Izabrani lekar, u čijem se timu leči pacijent uključen u studiju
Lekar specijalista i njegov zdravstveni tim, koji se brinu o pacijentu tokom trajanja kliničke studije.
Podatak da je pacijent učestvovao u kliničkoj studiji će takođe biti naveden u zdravstvenom kartonu pacijenta. Istraživački tim i lekari uključeni u studiju ne smeju, osim uz dozvolu pacijenta, nikome davati podatke o pacijentu i njegovom učešću u studiji.
U toku kliničke studije se svi podaci prikupljeni o pacijentu, kao i ostala medicinska dokumentacija, strogo čuvaju. Na kraju kliničke studije, rezultati studije će biti javno objavljeni na uvid naučnoj zajednici. Ipak rezultati studije neće, i ne smeju sadržavati bilo kakve podatke koji bi mogli pomoći pri identifikaciji pojedinačnih učesnika u studiji.
Plan postupanja sa poverljivim podacima svih pacijenata je detaljno naveden u dokumentu koji se pravi pre početka kliničke studije – protokolu kliničke studije. U protokolu kliničke studije je navedeno koliko dugo se moraju čuvati dokumenti po završetku kliničke studije, nakon čega se uništavaju. Ukoliko će se i na koji način ti dokumenti koristiti po završetku kliničke studije, to takođe mora biti navedeno u protokolu studije. Sve ove informacije su dostupne pacijentu u informisanom pristanku, ili u tzv. “dodatnom informisanom pristanku”, u kom pacijent odlučuje da li će dati saglasnost za objavu i korišćenje tih podataka.
Po završetku kliničke studije, rezultati se obično objavljuju u medicinskim časopisima tako da zdravstveni radnici imaju pristup novim podacima. Sažetke kliničkih studija takođe objavljuju regulatorne agencije, poput “Agencije za hranu i lekove” (eng. “Food and Drug Administration” – FDA) i “Evropske agencije za lekove” (eng. “European Medicines Agency” – EMA) i Roche na svojoj platformi forpatients.roche.com
Izveštaji o kliničkim studijama sadrže sažetke prikupljenih podataka i rezultate studije, ali ne sadrže i ne smeju sadržati bilo kakve podatke koji bi mogli dovesti do identifikacije pojedinačnih pacijenata koji su učestvovali u studiji. Ukoliko postoji zahtev za pristup anonimnim, ali detaljnim podacima prikupljenim u studiji, taj zahtev razmatra nezavisni odbor eksperata koji mogu dati dozvolu samo u slučaju da smatraju da bi benefit za pacijente i zdravstvene radnike bio značajan.
Protokoli svih studija koje Roche sprovodi se javno objavljuju zajedno sa rezultatima studije po završetku studije, na javno dostupnim stranicama: clinicaltrials.gov
Međunarodni propisi i zakoni zahtevaju da se podaci o pacijentima prikupljeni za vreme kliničke studije čuvaju određeni vremenski period (npr. 15 godina i više). Čak i nakon završetka kliničke studije, podaci o pacijentima se strogo čuvaju i nisu dostupni nikome ko nije učestvovao u kliničkoj studiji.
U skladu sa međunarodnim propisima, Roche omogućava svim pacijentima da nastave sa terapijom koju su primali za vreme studije, ukoliko je to primereno. Ipak, ukoliko neko prima novi lek tokom studije, neće uvek biti moguće da nastavi sa tom terapijom zbog administrativnih procesa koji se odnose na registraciju novog leka i njegovu dostupnost na tržištu.
Roche često sarađuje sa sertifikovanim i kvalifikovanim kompanijama koje pomažu u izvođenju kliničkih studija. Kada rade na kliničkim studijama, ove kompanije se moraju pridržavati istih pravila kao i Roche. Štaviše, nadzor nad radom ovih kompanija će sprovoditi Roche, sa ciljem pridržavanja istih etičkih normi.
Kliničke studije se sprovode na mnogo različitih lokacija. Korišćenjem bolnica i klinika širom sveta, obezbeđuje se raznovrsnost pacijenata, što znači da će pacijenti koji su uključeni u studiju biti slični onim pacijentima koji bi trebalo da koriste novi lek nakon završetka studije. Ukoliko Roche razvija novi lek samo za specifično tržište, onda će kliničke studije biti sprovedene samo na tom specifičnom području, opet sa ciljem da se lek što je bolje moguće prilagodi populaciji pacijenata za koju je namenjen.
Pri odabiru lokacija za sprovođenje kliničkih studija, Roche kriterijumi su:
Da bolnice/klinike u toj državi imaju iskustvo sa sprovođenjem kliničkih studija, te da poštuju sve zakone i pravila sprovođenja kliničkih studija
Da lekari i zdravstveni radnici koji rade u toj instituciji imaju adekvatno medicinsko znanje, treninge i kvalifikacije za izvođenje kliničke studije
Da postoji dovoljan broj pacijenata koji se leče u toj bolnici/klinici, a koji su voljni da učestvuju u kliničkoj studiji.
Pri sprovođenju kliničkih studija u zemljama u razvoju, Roche se drži istih pravila kao i za sve ostale kliničke studije, bez izuzetka 3.
Pri sprovođenju kliničkih studija u zemljama sa nižim BDP-om, Roche se obavezuje da će novi lek registrovati i učiniti dostupnim u toj zemlji u kojoj je sprovedena klinička studija.
Reference: